Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

XXI numer rocznika „Napis” poświęcony jest idei samoograniczenia, wyrzeczenia i opanowania (przede wszystkim emocji i popędów) oraz towarzyszącym jej praktykom, które odgrywają kluczową rolę w kulturze.

Rezygnacja i utrata są pojęciami na ogół wartościowanymi negatywnie, w kategoriach „braku” – XXI numer „Napisu” przygotowany pod hasłem Sztuka tracenia, sztuka rezygnacji. Samoograniczenie i autocenzura gromadzi natomiast prace, które ukazują różne i niejednoznaczne aspekty tych doświadczeń.

Zgromadzone w nim teksty koncentrują się wokół tematyki wyboru odzwierciedlonej przede wszystkim w literaturze polskiej – począwszy od wyborów artystycznych (pochwała prostoty stylu u Mikołaja Reja), trudnych rozstrzygnięć etycznych bohaterów powieści dziewiętnastowiecznych (dobrowolne samoograniczenie jednostki na korzyść grupy; poszanowanie cudzej indywidualności; konieczność rezygnacji z jednych wartości dla osiągnięcia innych celów), poprzez problematykę decyzji egzystencjalnych samych autorów i świadomego kształtowania własnej drogi twórczej (np. autokreacja Jadwigi Łuszczewskiej – Deotymy czy Zofii Trzeszczkowskiej piszącej pod pseudonimem Adam M-ski), aż po kwestie wyborów narzuconych w postaci ingerencji cenzorskich w czasach PRL-u (autocenzura oraz akceptacja przez twórców narzucanych z zewnątrz ograniczeń i ich wpływ na kształt utworów literackich – dział „Pasje i potyczki edytorskie i tekstologiczne”). Ukazywane są też próby „odzyskiwania” utraconej przeszłości (jak pełen żalu za nią Józef Ignacy Kraszewski stawiający wartości egzystencjalne nad narodowościowymi) czy zagubionej tożsamości (o czym opowiada komiks Alana Moore’a i Melindy Gebbie nawiązujący do wątków i tematów przemilczanych w XIX wieku, takich jak zjawisko pornografii).

Część działu „Rozprawy i materiały” zatytułowana Prus nieutracony zawiera artykuły będące referatami z konferencji w Nałęczowie z maja 2012 r. (zorganizowanej w stulecie śmierci pisarza), skupiające się wokół motywu swoistej ekonomii w relacjach międzyludzkich oraz problemu wartości i ceny życiowych wyborów bohaterów Lalki, a także samego pisarza (maszyna do pisania a twórczość Prusa). Łącznikiem pomiędzy obydwoma tymi blokami tekstów jest zagadnienie świadomego samoograniczenia, charakterystyczne dla kultury i literatury drugiej połowy XIX i początku XX wieku.

W dziale „Varia?” znajduje się próba szerokiego wizualnego ujęcia trudnej problematyki tracenia – prace studentów Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz opowiedzenia jej słowami (artykuł O sztuce rezygnacji w Sztuce nawiązujący do projektu graficznego okładki XXI numeru pisma).

Ostatnia część tomu zawiera recenzję sześciu książek, traktujących o stroju i obyczajowości oświeceniowych celebrytów, poetyckich dokonaniach Juliana Ursyna Niemcewicza, łamaniu norm obyczajowych w powieści drugiej połowy XIX stulecia, nowych odczytaniach XIX i XX-wiecznych klasyków, dziejach łowiecko-leśnego księgozbioru Potockich z Łańcuta, a także o historii karier pisarzy w czasach realnego socjalizmu.