Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Facies perturbatae et afflictae Rei Publicae Jana Dymitra Solikowskiego (1539‑1603)

Wyspa Patmos. Na dziedzińcu tajemniczej warowni, na starym wozie z połamanym dyszlem siedzi panna zaniedbana, zapłakana i blada. To Res Publica – Rzecz Pospolita. Ma u boku Religię i Sprawiedliwość, jak ona budzące żałość i współczucie. Zaprzęg, kierowany przez dwóch woźniców w dwie różne strony, wiezie je do Domu Rady, dokąd, jak się wkrótce okaże, nie zostaną wpuszczone. Znajdzie się tam natomiast Res Privata – Rzecz Własna, która w złotej karecie wyjechała oto ze swej wspaniałej siedziby…

W alegorycznym utworze Jana Dymitra Solikowskiego, datowanym na czas sejmu koronnego w Parczewie (1564 r.), nietrudno odnaleźć te same wątki, które rok wcześniej, na sejmie w Piotrkowie, zawarł w swej propozycji podkanclerzy Piotr Myszkowski i które podjęte zostały przez Jana Kochanowskiego w Satyrze. Facies… to obraz (także w sensie dosłownym – rękopisy, w tym autograf, zawierają bowiem liczne ilustracje) zmierzającej ku upadkowi Polski, której elity, i świeckie, i duchowne, zabiegają wyłącznie o partykularne korzyści, wspólnota obywatelska odwraca się od „prawdziwej wiary” i jest bezradna wobec własnej słabości, a zewnętrzni wrogowie szykują się do ataku. W tej dramatycznej sytuacji ratunkiem ma się okazać prowadzona pod auspicjami króla odnowa moralna i zastąpienie występków cnotami, czego konsekwencją na gruncie politycznym będzie m.in. egzekucja praw.