Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Trzeci/e wymyka się dychotomiom, wymyka się także władzy logosu i języka. W najogólniejszym sensie Trzecie jest sposobem myślenia – myślenia Trzecim – które nie tyle sprzeciwia się nakazom logiki dwuwartościowej, co dostrzega obszary sensu przez nią pominięte. Obszary te, w różnych ich przejawach, nazywam tu obszarami Trzeciości – terminem zapożyczonym z fenomenologii i semiotyki Charlesa S. Peirce’a, ale używanym przeze mnie w znaczeniu znacznie szerszym od oryginalnego; u Peirce’a Trzeciość to przede wszystkim myśl, która nadaje znaczenie znakowi, w tej książce natomiast oznacza ona domenę, w której pod jakąś postacią pojawia się coś Trzeciego lub ktoś Trzeci, a także jakość będącą właściwością tej domeny. Podobnie szeroko rozumiem tu kategorię Trzeciego: obejmuje ona wszystkie trzy formy rodzajowe. „Trzecie”, w rodzaju nijakim, odnosi się do zjawisk lub znaczeń podważających myślenie binarne i kreujących własne obszary sensu, zaś „Trzeci” (i „Trzecia”) określa osobę, której obecność lub pojawienie się zmienia w sensie etycznym lub emocjonalnym charakter relacji Ja – Inny lub Ja – Drugi. Kategoria Trzeciego może zatem z jednej strony mieć charakter osobowy, ucieleśniać się w naszym bliźnim lub nas samych, z drugiej zaś może określać zjawisko semantyczne, przedmiot lub proces, fantazmat lub figment umysłu, którym towarzyszy nadwyżka znaczenia niemieszcząca się w binarnych opozycjach. Trzecim będzie zatem i chora, i fantom cielesnej projekcji, i parergon na granicy wnętrza i zewnętrza, i znaczenie wymykające się binaryzmom, ale też osoba ingerująca swą obecnością w relacje między mną a Innym, a wreszcie, w najprostszym znaczeniu, także „ten Trzeci” lub „ta Trzecia” w literackim trójkącie erotycznym. Zważywszy na wskazaną wyżej heterogeniczną naturę Trzeciego nie podejmuję tutaj systematycznej taksonomii tej kategorii, a raczej próbę usytuowania i udokumentowania jej najbardziej wyrazistych (i najbardziej interesujących) uzewnętrznień i postaci. Inaczej mówiąc – jak wskazuje tytuł – będę poszukiwał rozmaitych tropów Trzeciego w obszarach myśli i literatury, przy czym „tropy” należy tu rozumieć w dwojakim sensie: jako ślady w dyskursach rozsadzających myśl dychotomiczną lub traktujących o relacjach Tożsamy‑Inny‑Trzeci oraz jako metaforykę ujawniającą się w tych dyskursach.

Z Wprowadzenia

Wojciech Kalaga – emerytowany profesor teorii literatury i literatury angielskiej. Twórca i redaktor naczelny periodyku „Er(r)go: Teoria – Literatura – Kultura”; General Editor serii „Literary and Cultural Theory” w Peter Lang Verlag. Wieloletni dyrektor Instytutu Kultur i Literatur Anglojęzycznych Uniwersytetu Śląskiego. Prowadził badania i wykładał m.in. w uniwersytetach Yale, Mannheim, Queensland, Tarragona i Murdoch, gdzie kierował Department of English and Comparative Literature. Były wiceprzewodniczący Komitetu Nauk o Literaturze Polskiej Akademii Nauk, były członek Polskiej Komisji Akredytacyjnej. Autor polsko- i anglojęzycznych monografii naukowych, m.in. Mgławice dyskursu, The Mental Landscape; redaktor kilkudziesięciu prac zbiorowych, w tym Dylematy wielokulturowości, Cartographies of Culture, Mapping Literary Space(s)