Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Temat najnowszej, XX serii „Napisu”: „W soczewce”. Wybrane aspekty wizualności w kulturze XIX wieku zainspirowany został kluczowym dla nowożytności faktem – oto świat stał się obrazem, postrzeganym z punktu widzenia człowieka. Dlatego wiele problemów wynikających z wszechobecnej wizualności (oraz związanej z nią metaforyki), a równocześnie ze swoistego kulturowego konfliktu wokół tego zagadnienia, który nasilił się w tej epoce, zostało poruszonych w artykułach prezentowanego tomu. Analizują one także aspekt wizualności, związany z rozwojem optyki, badań nad mechanizmami widzenia (anatomią i fizjologią oka) oraz sposobami postrzegania świata, które funkcjonowały w szeroko pojmowanym wieku XIX. Autorzy próbują odpowiedzieć na pytanie, w jaki sposób przyrządy optyczne (takie jak teleskop, mikroskop, coraz popularniejsze i doskonalsze okulary, aparat fotograficzny, latarnia magiczna, fotoplastykon) wpływały na metody poznawania, utrwalania i opisu świata? Jak funkcjonujące powszechnie stereotypowe skojarzenia na równi z indywidualnymi predyspozycjami wizualnymi artystów oraz ich wadami wzroku odzwierciedlały się w formie i kształtowały treść tworzonych przez nich dzieł sztuki? Jak wyglądał świat widziany przez mikroskop przyrodnika, teleskop astronoma, lupę lekarza, okulary dziennikarza i pisarza? Część tematyczną rocznika (dział Rozprawy i materiały) stanowią teksty poświęcone romantycznym mitom widzenia, chorobom wzroku twórców oraz ich wpływowi na postrzeganie świata (przypadki Zygmunta Krasińskiego i Bolesława Prusa), a także wizualności przedstawień (iluzja i złudzenie optyczne w Oświeceniu, dziewiętnastowieczne wzorce oglądania wystaw, kultura cyrkowa końca wieku), przyrządom i paradoksom optycznym (mikroskop jako instrument-metafora, związki między postrzeganiem a halucynacją w Fantazyjnych objawach zmysłowych Wiktora Feliksa Szokalskiego), czy wreszcie wizualnej wzniosłości w dziewiętnastowiecznym dyskursie naukowym. Materiały te są rozwiniętymi wersjami referatów, wygłoszonych na konferencji naukowej, zorganizowanej w Siedlcach w dniach 29-30 maja 2014 r. przez Uniwersytet Przyrodniczo-Humanistyczny w Siedlcach, Uniwersytet Warszawski, Instytut Badań Literackich PAN oraz Towarzystwo Literackie im. Adama Mickiewicza. W części Varia zostały zamieszczone wybrane fotografie z cyklu fotograficznego Pauliny Stawskiej Tak to widzę..., który jest artystyczną wizją postrzegania świata ludzi z wadami wzroku – razem z najlepszymi pracami studentów Pracowni Projektowania Intermedialnego Wydziału Sztuki Mediów warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych, wyłonionymi w konkursie W soczewce, oraz komentarzami autorów i artykułem wprowadzającym dr Katarzyny Stanny. Numer uzupełniają dwa wyjątkowo bogate w tym roku działy: Pasje i potyczki edytorskie i tekstologiczne (tu opracowania tekstów Jana Chrzciciela Albertrandiego, Cypriana Kamila Norwida i Jana Brzechwy) oraz Recenzje, które prezentują niedawno opublikowane książki, dotyczące literatury i kultury wieku XVIII i XIX.