Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Interesowały nas zjawiska komentowane w polskiej i zagranicznej debacie publicznej jako znak przemiany świadomości społecznej i „nowe otwarcie w stosunkach polsko-żydowskich” na przełomie pierwszego i drugiego dziesięciolecia XXI wieku. Pytaliśmy, czy istotnie mamy do czynienia z nową narracją o przeszłości. Czy i jak dalece przekształciły się warunki opowieści, a wraz z nimi zbiorowe imaginarium współtworzące społeczno-kulturową ramę porządkującą wiedzę rzeczową, której dostarczają badania nad Zagładą z ostatnich kilkunastu lat? Pytaliśmy też, czy i jak zmieniło się wyobrażenie dominującej większości o sobie samej oraz jej stosunek do własnej historii i tożsamości. Czy następuje i na jakich warunkach przebiega inkluzja wszystkich poddanych dawniej antysemickiemu wykluczeniu?

Oglądowi poddaliśmy film Po-lin Jolanty Dylewskiej (2008), rekonstrukcję likwidacji getta w Będzinie (2010), akcje Tęsknię za tobą Żydzie i Płonie stodoła Rafała Betlejewskiego (2010), upamiętnienia gettowego mostu nad ulicą Chłodną w Warszawie (1996, 2007-2011) oraz warszawski Dom Kereta (2012). Analiza tych inicjatyw artystycznych i wydarzeń kulturalnych, powodowanych najlepszymi intencjami, skłoniła nas do wniosku, że głos mniejszości wprowadzony do głównego nurtu dyskursu podlega ograniczającym wymogom, naciskom i hierarchiom, które w dużym stopniu przypominają dawne formy dyskryminacji. Co więcej, opresja definicyjna w stosunku do mniejszości – prze-kształcająca podmiot w przedmiot – nie jest ani dekonstruowana, ani przezwyciężana. Przeciwnie: ma się dobrze. Polega zaś na przemocy filosemickiej.