Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Zamieszczony w tej książce zbiór studiów poświęcony jest rodzącej się w XIX wieku polskiej tożsamości narodowej i dwóm jej ważnym komponentom: utopii słowiańskiej i idei narodowej. Powrót do korzeni, czyli odkrycie dziedzictwa prasłowiańskiego, udowadniającego starożytność narodu polskiego, sankcjonowało prawo do zajmowanego terytorium. Dziedzictwo historyczne otrzymywało w ramach utopii słowiańskiej rękojmię moralną w postaci najlepszych narodowych cech, takich jak, w czasach pokoju: łagodność, gospodarność, gościnność, a w czasach wojny: waleczność, przywiązanie do rodu, klanu czy wspólnoty. Przede wszystkim jednak słowiańskość determinowała kształt przyszłości. W połączeniu z mesjanizmem gwarantowała bowiem niezwykłą rolę polskiemu narodowi, którego przeznaczeniem miało być przywództwo w świecie i zbawienie, jak wtedy mówiono, „zepsutej i zdemoralizowanej Europy”. Słowiańskość traktowano przecież nie tylko jako repozytorium mitów czy legend, lecz także jako rezerwuar potężnej mocy, mającej odrodzić naród osłabiony na skutek upadku cnót szlacheckich i elekcyjnych rządów, odpowiedzialnych za katastrofę państwa.