Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

W klatce to druga powieść Elizy Orzeszkowej. Pisarka ukończyła ją w 1867 roku razem z Ostatnią miłością, opublikowaną w „Gazecie Polskiej” w tym samym roku. Na pierwodruk W klatce musiała czekać dwa lata, gdyż pierwszy odcinek „Tygodnik Ilustrowany” ogłosił dopiero w 1869 roku.

Klotylda Warska – femme fatale powieści – jest kobietą nietypową, przeczącą wszelkim konwenansom i wyobrażeniom o roli kobiety w XIX wieku: niezależna finansowo, wolna obyczajowo i dbająca o rozwój intelektualny. Rzadki przypadek. Ucieleśnienie marzeń autorki powieści o tym, by móc samej o sobie decydować, rozwijać się w wybranym przez siebie kierunku. I choć Warska jest wolna i zgodnie z nomenklaturą Orzeszkowej to „człowiek” w całej pełni – nie potrafi z tego skorzystać. Musi osiągnąć dno, żeby się podnieść i wytyczyć „cel ludzki”. Dlaczego? Powieść nie daje jednoznacznej odpowiedzi. Rozterki targające Warską nie są wyłącznie błahe i wynikające z jej płochej natury. Analizując tę postać, można dostrzec ambiwalencję wpisaną w jej życie: potrafi zaangażować się w miłość, jednak łatwo ulega zauroczeniom, co doprowadza do zranienia wielu osób. Ma wykształcenie, które według Orzeszkowej jest warunkiem lepszego funkcjonowania w społeczeństwie, a jednak to nie chroni Klotyldy przed zbyt pochopnymi decyzjami, również nierozważnym lokowaniem uczuć, co doprowadza do tragedii.

Z opracowania i noty edytorskiej Agnieszki Kuniczuk