Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Marian Pankowski (1919-2011) – prozaik, dramaturg, poeta, tłumacz, publicysta i literaturoznawca. Obywatel Europy, któremu po drodze z Sanoka do Brukseli przydarzyły się kacetowe „przygody” w Auschwitz i Bergen-Belsen. Naukowiec, który doszedł do godności profesorskiej i kierował slawistyką belgijskiego Uniyersité Libre. „Pisarz europejski o polskich korzeniach”, przekraczający granice gatunkowe; twórca mowy soczystej, dosadnej, „ostrej i graniastej”.

Dziś słynna „rozróba” Pankowskiego nie jest już tą dawną intelektualno-artystyczną awanturą: to ważna część problematyki jego dramatów. Powtarza się w nich temat podważania i obrony istniejących porządków, systemów i innych „królestw”, nadał jednak w literaturę tę wpisana jest obyczajowo-narodowa prowokacja. Autor, łącząc wielkie tematy z kpiną, ironią, groteską, karnawałowym śmiechem, wyzwoloną erotyką, a nawet skatologią, wciąż bulwersuje i zarazem zaskakuje: poetyckością, subtelnością opisów przyrody i czułością dla swoich postaci. Piękno i skaza, podniosłość i szyderstwo, „góra” i „dół”. Zachwyt i obrzydzenie. Paradoks? Nie, Pankowski.

Tomasz Chomiszczak