Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Archiwalna wrażliwość sprawia, że wyjściowy błąd – omyłkowa atrybucja zapisów codziennych – przynosi twórcze inspiracje i otwiera spuściznę w nowym wymiarze. Marlena Wilczak dokonuje wzorcowej, wieloaspektowej analizy archiwum Boznańskiej, uruchamiając pokłady cierpliwości, afirmacji i podejrzliwości.

Z laudacji dr hab. Lucyny Marzec

Moją historię zaczynam w miejscu, gdzie inni biografowie zwykli kończyć swoją opowieść. Książka dotyczy fragmentu spuścizny pozostawionej przez Olgę Boznańską, który po jej śmierci trafił do Biblioteki Polskiej w Paryżu. Nie piszę jednak kolejnej biografii, lecz raczej szkic losów i statusu wybranych przedmiotów z przestrzeni tworzenia malarki.

Dzieje archiwum Boznańskiej warto opracować z trzech powodów. Po pierwsze, dzięki nim możemy zobaczyć, jak rzeczy codziennego użytku wpłynęły na powstanie legendy biograficznej. Po drugie, dzieje te dają wgląd w metody nadawania znaczenia przedmiotom materialnym oraz tekstom we współczesnych instytucjach pamięci (praktyki segregowania, katalogowania i inwentaryzowania, a także wyboru przedmiotów na ekspozycje). Po trzecie wreszcie, pokazują, jak kształtuje się pamięć kulturowa.

Na archiwum malarki chciałabym spojrzeć pod kątem materialności pamięci i historii przedmiotów znajdujących się w przestrzeni tworzenia oraz – w przypadku zapisów codziennych – zwrócić uwagę na ich warstwę nie tylko tekstową, lecz także materialną. Historię kulturową archiwum Boznańskiej zaczynam od próby nakreślenia, czym była pracownia malarki, gdy istniała jako przestrzeń tworzenia i pierwotny kontekst funkcjonowania rzeczy znajdujących się w niej. Następnie opisuję historię pracowni po śmierci Boznańskiej w 1940 roku. Ostatni etap to analiza rekonstrukcji pracowni zrealizowanej z okazji ekspozycji dzieł Boznańskiej w Muzeum Narodowym w Warszawie w 2015 roku. Nawiązuję do pojęcia społecznej biografii rzeczy, opisuję strategie wykorzystania spuścizny Boznańskiej w muzeum. Konstruuję biografię jej spuścizny, analizując przeplatanie się trzech aspektów kulturowego funkcjonowania rzeczy: ich formy, funkcji i znaczenia. Proponuję przyjrzeć się praktykom pisma Boznańskiej, dla której tworzywem wyrazu artystycznego nie było słowo, ale której archiwum zawiera wiele piśmiennych nośników znaczenia. Chodzi tu o pracę z materiałem historycznym, wybrakowanym, nieożywionym przez codzienne użycie pisma w działaniu. Korzystam ze sposobów badania twórczości artystycznej wypracowanych w obrębie dwóch dyscyplin: genetyki sztuki, która w prostej linii wywodzi się z krytyki genetycznej tekstów, oraz z antropologii, zwłaszcza w tym jej dziale, który bada użycia pisma, jego sprawczość i praktyki językowe.

Ze Wstępu