Prof. Dr hab. Joanna Tokarska-Bakir (ur. 1958), antropolożka kultury i religioznawczyni. Pracowniczka Instytutu Slawistyki PAN, członek-korespondent PAN. Stypendystka A. W. Mellona, A. von Humboldta, Princeton University oraz Institute for Advanced Study w Princeton, Imre Kertész Kolleg Jena. Autorka m.in. Légendes du sang. Une anthropologie du préjugé antisémite en Europe (Paris 2015; wyd. pol. Legendy o krwi. Antropologia przesądu, 2008), Okrzyki pogromowe. Szkice z antropologii historycznej Polski lat 1939?1946 (2012; wyd. ang. Pogrom Cries, 2017 i 2019); Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, 2 tomy (2018). Studia ze zbioru Bracia miesiące, oparte na kwerendzie w Instytucie Pamięci Narodowej i innych archiwach, ukazują sposoby, w jakie w czasie ostatniej wojny nieżydowscy Polacy włączyli się w niemiecki projekt zagłady Żydów, a po jej zakończeniu ? przyczynili do wymordowania znacznej części ocalałych. W opisie kilkunastu zdarzeń powracają te same pytania: jakie są społeczne korelaty przemocy antyżydowskiej, przedsięwziętej bez niemieckiej inicjatywy i wiedzy? Które typy relacji społecznych szczególnie często prowadziły do takiej przemocy? Czy owa przemoc była, jak chcą ocalali, integralną częścią i kontynuacją Holokaustu, czy należy ją kwalifikować jako odrębną, paralelną genocidal violence?
Bardzo ciekawa i ważna książka. W kwestiach poszukiwań źródłowych autorka spełnia kryteria najbardziej wymagających historyków. Pochyla się nad kolejnymi casusami i przygląda się im z dociekliwością śledczego ? tyle, że staranniej i z większą wolą dojścia do prawdy niż w badanych wypadkach postępowali zawodowi śledczy. Owo mikrograficzne podejście stanowi o wadze książki ? bowiem z tych mikrografii płyną wnioski znacznie ogólniejsze. Wnioski niedobre dla dominującej bohatersko- -martyrologicznej wizji narodu polskiego.
Z recenzji prof. Marcina Kuli
Studies collected in Bracia miesiące (Brothers Month) result from a query in the Polish Institute of National Remembrance and other archives, which the author did not ceased after the 2018 publication of her book Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego (Cursed: A Social Portrait of the Kielce Pogrom). The studies show how non-Jewish Poles who inhabited central Poland ? mainly the Kielce region ? engaged in the German project of the Holocaust and, after its end, in its aftermath, contributed to the murdering of many survivors.
Among other things, we will find in the book a study of the spontaneous hunt for Jewish neighbors, in which partook almost the whole population of Bełk, a small village in the Ponidzie region. Moreover, the book contains an elaborated study of a pursuit after ghetto runaways who hid in the Sandomierz region where a Jewish resistance group ? among others commanded by Zelman Baum ? waged an uneven struggle with Bataliony Chłopskie (Peasants? Battalions) and diversionary units of Armia Krajowa (Home Army) that hunted the Jews. Other articles discuss wartime murders that resulted in almost two dozen victims and were committed by units of Narodowe Siły Zbrojne (National Armed Forces): one in Giebułtów near Książ Wielki and the other in Malenie near Opoczno. The text describing the attack of an NSZ unit commanded by Żbik-Kołaciński on Jewish Holocaust survivors who returned to town after the war is the first academic study of this event, supported by ethnographic research, and supplemented with interviews with contemporary inhabitants of Przedbórz. The study of the postwar murder committed in Ostrowiec Świętokrzyski in March 1945 juxtaposes the history represented in the investigative documents and survivors? memory with the variant propagated by contemporary politics of history. The next text is a summary of the wartime and postwar murder of Jews in Klimontów Sandomierski.
The studies collected in this volume return to the same questions: What are the social correlates ? especially those concerning the class ? of anti-Jewish violence performed without German initiative and knowledge? Which types of social relationships particularly often led to such violence? Was this violence an integral part of the Holocaust ? as the survivors view it ? or was it a separate and parallel genocidal violence?