Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Struktura świadectwa i pozycja świadka są niemal od trzech dekad przedmiotem pogłębionego namysłu badaczy i artystów. Niewątpliwie to studia nad Holokaustem i związany z nimi zwrot etyczny przyczyniły się do tego w największym stopniu, co nie oznacza, że Zagłada i genocyd były w tym kontekście jedynym przedmiotem analizy. Niniejszy tom, pod redakcją Agnieszki Daukszy, wprowadza w obszar utrwalonych fraz teoretycznych dyskusji humanistycznych wątki nowe, jeszcze nieeksplorowane. W zgromadzonych tu tekstach uderza mnie przede wszystkim świadomość rozłączności, niesynonimiczności oraz odmiennej architektoniki aktualnej pozycji świadka w kulturze w relacji do świadectwa i do parezji.  Wcześniejsza semantyka zaświadczania, zogniskowana wokół figury ocalałego, włączała w swój porządek nader często także: oskarżanie, upominanie się o sprawiedliwość, zwracanie się przeciw krzywdzącemu jako już-nieobecnemu, dając mu przewagę moralno-epistemiczną.  Obecnie już nie antyteza mówienia i języka w przypadku świadka (jako nieludzkiego i post-ludzkiego) jest kluczowa, ale naruszanie przez świadectwo uzgodnionych kolektywnych reguł prawdo-mówności. A świadkami są ten, ta lub to, którzy osłabiają własną pozycję ? swoje roszczenie do mocy i widoczności ? świadcząc.  Świadek  jest nie tym, który zabiera głos, by wynieść się ponad innych, ale tym, który musi na tym stracić. Kto nie ma się czego obawiać ? ten nie świadczy, a podejmuje jedynie odwieczną grę o władzę.

 (fragment recenzji prof. dr. hab. Tomasza Majewskiego)