Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

Książka doc. dr hab. Mikołaja Sokołowskiego Techniki asocjacyjne. Angielskojęzyczne poematy o wzroście indywidualnego umysłu od XVIII do XX wieku została poświęcona historii gatunku literackiego, jakim jest tytułowy ?poemat o wzroście indywidualnego umysłu?. Autor dowodzi, iż gatunek ten zrodził się w wyniku kongenialnego połączenia zakorzenionej w filozofii Johna Locke?a teorii asocjacji oraz sztuki poetyckiej. W centrum jego uwagi znalazł się romantyczny wzorzec poematu, którego najpełniejszą realizacją jest ?Preludium? Williama Wordswortha, a także jego późniejsze przemiany. Część pierwsza nosząca tytuł ?Preludium? Williama Wordswortha ? poezja romantycznego asocjacjonizmu? zawiera wyniki szczegółowych analiz porównawczych dzieła Wordswortha z takimi osiągnięciami epoki poprzedniej, jak ?Esej o człowieku? Alexandra Pope?a, ?Duch? Charlesa Churchilla oraz ?Minstrel? James?a Beattiego. Rozdziały kolejne: ?Dysocjacja wrażliwości ? teoria i implikacje praktyczne?, ?Harmonium? Wallace Stevensa oraz?Cztery kwartety? Thomasa Stearnsa Eliota ? dwie drogi neoklasycznego asocjacjonizmu?, a także ?Wdzięk i uprzedmiotowienie ? ?Autoportret w wypukłym lustrze? Johna Ashbery?ego oraz ?Paterson? Williama Carlosa Williamsa? dokumentują przeobrażenia tej formy, dokonane przez poetów modernistycznych. Przykładem postmodernistycznej wersji poematu o wzroście indywidualnego umysłu jest ?My Life? Lyn Hejinian, utwór któremu autor poświęcił rozdział ostatni ?Strumień myśli ?niemożliwe! ? ?My Life? Lyn Hejinian a tradycyjne przedstawienia strumienia świadomości?. Zdaniem badacza, wymienione dzieła przedstawiają paradoks, charakterystyczny dla sensualizmu. Podczas gdy Wordsworth nie posiadał pewności, czy skojarzenie idei, do którego dochodziło w jego umyśle miało charakter subiektywny, czy też znajdowało potwierdzenie w istniejącym obiektywnie świecie, to moderniści nie potrafili jednoznacznie określić statusu własnej podmiotowości, arealność postrzegali jako wynik dysocjacji poszczególnych elementów bytu (por. ?dysocjacja wrażliwości? u Eliota). W opinii Sokołowskiego, owa niepewność znalazła odzwierciedlenie w kształcie artystycznym omawianych dzieł. Autor?Preludium? ? ukazując pierwotną jedność wszystkich składników bytu, upodabniał przedmioty do siebie, przez co niejako je deformował. Jego technikę asocjacji rozwinęli poeci dwudziestowieczni. Demontowali i odrealniali rzeczy, dowodząc tym samym, iż świat uległ dysocjacji. Natomiast Hejinian, wykorzystując metodę skojarzeń, stworzyła odmienną od modernistycznej, postmodernistyczną i inspirowaną myślą feministyczną ? koncepcję kobiecego strumienia świadomości. Charakteryzuje się nieciągłością i fragmentarycznością, która polega na zrywaniu ciągów skojarzeń i w konsekwencji prowadzi do niepamięci.