Instytut Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk

    Pomysł napisania książki o subskrypcjach, notatkach zamieszczanych przez kopistów i korektorów w kolofonach rękopisów, powstał przed laty przy okazji zajęć z antycznej paleografii prowadzonych przeze mnie w Instytucie Filologii Klasycznej Uniwersytetu Warszawskiego. Chociaż przedmiot moich dociekań – subskrypcje w łacińskich kodeksach IV-VII w. – nie jest obcy specjalistom różnych dziedzin, głównie filologom klasycznym i historykom-mediewistom, brakuje jednak w literaturze naukowej opracowania podsumowującego wiedzę o tego rodzaju praktyce przepisywaczy tekstów literackich, które określiłoby funkcję subskrypcji i przedstawiło związki tych notatek z innymi rodzajami aktywności zarówno literackiej, jak i piśmienniczej. Praca dzieli się zatem na cztery zasadnicze części. W pierwszej (rozdział 1) starałem się przedstawić zagadnienia, jakie wiążą się ze zjawiskiem sybskrybowania tekstów literackich w starożytności i wczesnym średniowieczu (do IX w.). Wobec braku odpowiednich nazw zaproponowałem nomenklaturę opisującą to zjawisko. Wysunąłem tezę, iż subskrypcje są świadectwem kontynuacji antycznej, grecko-rzymskiej cywilizacji pisma, trwania jej w średniowiecznej kulturze piśmiennej. Źródła i szerokie tło praktyki kładzenia przez kopistów subskrypcji, tak charakterystycznego elementu średniowiecznej książki rękopiśmiennej, przedstawiłem w obszernej części drugiej (rozdziały 2-6). Szczególną uwagę zwróciłem na metodę poświadczania poprawności tekstu za pomocą subskrypcji stosowaną przez filologów-kopistów kontynuujących wydawnicze prace Orygenesa oraz na tradycje pisarskie chrześcijańskich kaligrafów. Część trzecia (rozdział 7) została poświęcona podsumowaniu funkcji, jakie spełniały subskrypcje. Na szczególną uwagę zasługuje tu ujawnienie związku subskrypcji z metodami stosowanymi przez późnoantycznych filologów w weryfikacji autentyczności tekstów (antyczna Echtheitskritik). Ostatnią część (rozdział 8) pracy poświęciłem zagadnieniom przynależności subskrypcji do dziedziny literatury i naszkicowałem pokrótce zarys osobnego gatunku literackiego nazwanego subskrypcją.
    Zajmując się tak ważnym elementem starożytnej i wczesnośredniowiecznej kultury pisma, jakim była praktyka subskrybowania tekstów literackich, ze względu na interdyscyplinarny charakter badań nie mogłem pominąć wielu kwestii stanowiących przedmiot badań specjalistów różnych dziedzin: papirologów, filologów klasycznych, historyków starożytności, mediewistów, kodykologów, historyków Kościoła, historyków literatury wczesnochrześcijańskiej, orientalistów i in. Z powodu mnogości szczegółowych zagadnień, które wyłaniają się przy okazji tak szeroko zakreślonych badań praktyki subskrybowania książek – składają się one na osobną interdyscyplinarną dziedzinę, archeologii komunikacji – zmuszony byłem wiele kwestii pominąć, niektóre tylko zasygnalizować. Zagadnienia alfabetyzacji społeczeństw późnego antyku i okresu wczesnego średniowiecza, szczegóły dotyczące technik powielania tekstów i ich publikowania, doboru dzieł i obiegu czytelniczego kodeksów, mimo licznych już ustaleń, stanowią wciąż przedmiot badań specjalistów wielu dziedzin. Problemy wiążące się z prozopografią kopistów, geografią i historią poszczególnych skryptoriów oraz skrybów, związkami i przenikaniem tradycji kultury oralnej i piśmiennej w subskrypcjach, historią motywów literackich w subskrypcjach, ich przynależnością do topiki epilogu, rolą subskrypcji jako elementu manipulacji czytelnikiem w literaturze apokryficznej i pseudoepigraficznej, oraz inne zagadnienia związane z późnoantyczną i średniowieczną cywilizacją pisma mogły być zatem tylko zasygnalizowane, a nie dogłębnie zbadane, niektóre tematy wskazano jako postulaty badawcze na przyszłość. Większość z poruszonych w tej książce kwestii stanowić może przedmiot dalszych osobnych, oryginalnych badań. [...]
                                                                                                                 (ze Słowa wstępnego)