Dwadzieścia pięć lata temu, jesienią 1979 roku, odbyła się w Warszawie konferencja poświęcona Stanisławowi Herakliuszowi Lubomirskiemu (1641–1702), wybitnemu twórcy polskiego baroku, której owocem stała się książka pod redakcją Wandy Roszkowskiej{ XE "Roszkowska Wanda" }, zatytułowana Stanisław Herakliusz Lubomirski. Pisarz – polityk – mecenas (Wrocław 1982). Zgromadzone w niej materiały pokonferencyjne były podsumowaniem ćwierćwiecza badań skupionych wokół Lubomirskiego, a rozpoczętych wydaniem Wyboru pism opracowanych przez Romana Pollaka{ XE "Pollak Roman" } („Biblioteka Narodowa” 1953). Badania bogatej i różnorodnej twórczości Salomona polskiego kontynuowane były w ciągu następnych dwu dekad przez historyków sztuki i literatury. Ich wyniki zmieniły zasadniczo obraz samego autora, a także jego twórczości: umożliwiły bliższe poznanie pism Marszałka, zwłaszcza dramatycznych i emblematycznych, ustaliły szczególną rolę wielkiego magnata w kształtowaniu krajobrazu architektury i sztuki polskiej drugiej połowy XVII wieku, a przede wszystkim pozwoliły dostrzec jego „osobność” w panoramie polskiego baroku literackiego.
Obecnie mija następne ćwierćwiecze badań, a niemalejące zainteresowanie Lubomirskim przełożyło się w tym czasie na kolejne dziesiątki artykułów, rozpraw i prac edytorskich, których w całości nie sposób tu wymienić. Niezwykle ważne wydaje się, że rozpoczęto, z inspiracji Wandy Roszkowskiej{ XE "Roszkowska Wanda" } i Janusza Pelca{XE "Pelc Janusz" }, bardziej systematyczne poszukiwania źródłowe. Zaowocowały one już dwutomową, krytyczną edycją Poezji zebranych Lubomirskiego, która została przygotowana w Instytucie Badań Literackich. Po ukończeniu tego wydania zdecydowano się na kontynuację przedsięwzięć edytorskich i utworzono w tym celu specjalny zespół badawczy, który zajął się opracowaniem Dzieł prozą Lubomirskiego. Pisma te, zebrane w trzy tomy, będą ukazywać się sukcesywnie [...] w serii „Biblioteka Pisarzy Staropolskich”. Jako pierwszy z nich [został] opublikowany tom zawierający Rozmowy Artaksesa i Ewandra [Warszawa 2006]. W dalszej kolejności ukażą się: w tomie drugim Pisma łacińskie (De vanitate consiliorum, De remediis animi humani i Geni veridici), a w tomie trzecim Mowy, listy i pozostałe pisma polskie. Po ostatecznym ukończeniu i opublikowaniu dzieł prozą będą wciąż czekały na osobną edycję krytyczną trzy utwory dramatyczne Lubomirskiego: Ermida, Don Alvares i Komedyja Lopesa starego.
Stanisław Herakliusz zmarł w Ujazdowie 18 stycznia 1702 r. W roku 2002, w trzechsetną rocznicę śmierci Marszałka, Pracownia Literatury Renesansu i Baroku IBL PAN zorganizowała dwudniową konferencję naukową Stanisław Herakliusz Lubomirski – twórca i dzieła (nowe materiały, nowe interpretacje), na której kolejne pokolenie badaczy – polonistów, historyków, filozofów i latynistów – nadal zainteresowanych, a często zafascynowanych twórczością Lubomirskiego, przedstawiło referaty zgromadzone w niniejszym tomie. Książka, którą oddajemy w ręce czytelników jest niemalże pełnym odwzorowaniem konferencji [...].
(ze Słowa wstępnego)
SPIS TREŚCI
Słowo wstępne
ADAM KARPIŃSKI, Materiały źródłowe do twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego. Podsumowanie dotychczasowych badań
MREK KUNICKI-GOLDFINGER, Listy Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
MIECZYSŁAW MEJOR, „Stanislaus Heraclius Lubomirius – nobilis Polonus, scriptor Latinus”. Uwagi o „latinitas” Lubomirskiego
MARIAN SKRZYPEK, Filozoficzny rodowód antropologii Lubomirskiego i jej centralny problem – człowiek w świecie pozorów
GRZEGORZ RAUBO, „Uczone argumenty” i „światło przyrodzone”. Kryzys wiedzy i emendacja rozumu w dyskursie „O naukach i prostocie” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
ESTERA LASOCIŃSKA, Wizerunek mędrca w „Adverbia moralia” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
JUSTYNA DĄBKOWSKA, „Argucyje” mowy i działania. Estetyka bycia „człowieka politycznego” w „Rozmowach Artaksesa i Ewandra” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego
KRZYSZTOF OBREMSKI, Przekład – parafraza – alegacja (o poezji religijnej Stanisława Herakliusza Lubomirskego)
KRYSTYNA STASIEWICZ, Z jakiej tradycji wynika skłonność Stanisława Herakliusza Lubomirskiego do aforystyki?
MAREK PREJS, Epigramaty o Męce Pańskiej – Lubomirski i Jabłonowski
DARIUSZ CHEMPEREK, „Ermida” Stanisława Herakliusza Lubomirskiego – tło literackie i zaplecze ideowe
RADOSŁAW GRZEŚKOWIAK, Lubomirsciana. Uzupełnienia do poetyckiej twórczości Stanisława Herakliusza Lubomirskiego