T. XXXIX (XCV) Krystyna Wierzbicka-Trwoga, Poezja święta. Trzy cykle religijne baroku europejskiego, Warszawa 2014

      Zaczęło się od Adama Mickiewicza. Jeszcze na studiach przeczytałam rozprawę Zofii Szmydtowej Mickiewicz jako tłumacz literatur zachodnioeuropejskich (Warszawa 1955). Ponieważ studiowałam dwa kierunki, germanistykę i polonistykę, interesowały mnie wszelkie zjawiska z pogranicza obu literatur i kultur. Tymczasem właśnie dzięki rozprawie Szmydtowej zetknęłam się po raz pierwszy w oryginale z dystychami Cherubowego wędrowca Anioła Ślązaka, które mnie tak zaciekawiły, że twórczości tylko tego poety, a nie, jak planowałam pierwotnie, badaniom porównawczym, poświęciłam pracę magisterską pisaną w Instytucie Germanistyki UW.
      Jednocześnie na ostatnim roku studiów słuchałam wykładów prof. Aliny Nowickiej-Jeżowej z literatury porównawczej, zatytułowanych „Polski renesans i barok w dialogu z kulturami śródziemnomorskimi”. Uświadomiły mi, że to, co uważałam za wyjątkowe w twórczości Ślązaka, i co było też tak przedstawiane w badaniach niemieckich, niekoniecznie wyjątkowe być musi. Zachęcona przez prof. Nowicką-Jeżową, rozpoczęłam poszukiwania w literaturze europejskiego baroku tekstów, w których wyrażałyby się podobna świadomość twórcza i stosunek do słowa poetyckiego. Zakres tych poszukiwań był ograniczony zasadą pragmatyczną: znajomością języka na tyle biegłą, by podjąć się analizy w języku oryginału. Dość szybko w literaturze angielskiej znalazłam utwór, korespondujący w sferze idei z Cherubinischer Wandersmann – The Temple George’a Herberta. Nieco dłużej wczytywałam się w literaturę polską, by – ku swemu pewnemu zdumieniu – w twórczości polityka, marszałka wielkiego koronnego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego znaleźć trzeci utwór, podejmujący te same idee.
      Tych trzech autorów, którzy zapewne byli sobie nawzajem zupełnie nieznani, łączy przekonanie o szczególnej roli poezji, sztuki słowa, w obcowaniu z Bogiem. Wyjątkową rangę tej sztuki w ich mniemaniu uzasadnia idea Logosu, Słowa Bożego, uobecnianego w słowie ludzkim. Co ważne dla podjętych tutaj badań, ideę Logosu jako źródło przekonań poetologicznych względnie kontekst dla świadomości twórczej Schefflera, Herberta i Lubomirskiego wskazywali niezależnie od siebie badacze reprezentujący odpowiednio literaturoznawstwo niemieckie, angielskie i polskie, lecz bez świadomości jej europejskiego tła. Teorie języka przeważające wśród mistyków śląskich Sibylle Rusterholz wywiodła z mistyki Logosu; idei Logosu obecnej w The Temple Herberta poświęcili rozprawy m.in. Rosalie L. Colie oraz Richard E. Hughes; wreszcie rolę stosunku do Słowa w twórczości Lubomirskiego wielekroć sygnalizował wydawca jego poezji, Adam Karpiński, a Krzysztof Obremski ujął poglądy metapoetyckie Marszałka w sposób następujący: dla poety „poza techniką imitacji są kwestie ważniejsze niż cenzura, poklask czy nagany, kwestie zamknięte w tajemniczym obszarze między poetą-imitatorem a Bogiem, między słowami i Słowem”.
      W niniejszej rozprawie podjęłam się rekonstrukcji europejskiej tradycji myślenia o poezji jako sposobie kontaktu z sacrum. W rozdziale I szkicowo nakreślam dzieje idei sakralnych źródeł poezji, by przedstawić kontekst dla trzech utworów analizowanych w kolejnych rozdziałach (II–IV). Z analizy i interpretacji Cherubinischer Wandersmann Anioła Ślązaka, The Temple George’a Herberta oraz Poezji Postu świętego Stanisława Herakliusza Lubomirskiego wyłania się obraz świadomości twórczej tych autorów, odkrywany także dzięki wyborowi na przedmiot badań dzieł ujętych w szczególną formę, jaką jest cykl poetycki. Narzędzi jej analizy dostarczyła w rozprawie teoria cyklu, stworzona przez szwajcarskiego slawistę Rolfa Fiegutha, a ogłoszona w studium poświęconym twórczości Adama Mickiewicza. Rozdział V przedstawia analizę porównawczą trzech badanych utworów, która w podsumowujących całość rozważaniach prowadzi do propozycji określenia tego typu poezji jako poezji świętej, a także do próby definicji poezji religijnej.
                                                                                                                     (ze Wstępu)