Przedmiotem książki są poetyckie ujęcia popularnych wątków z Metamorfoz Owidiusza – Narcyza, Akteona i Dafne. Sześć rozdziałów poświęconych zostało utworom sześciu przedstawicieli polskiego baroku: Mikołaja Sępa Szarzyńskiego, Kaspra Miaskowskiego, Hieronima Morsztyna, Samuela Twardowskiego, Szymona i Józefa Bartłomieja Zimorowiców. Studia koncentrują się na odczytaniu sensów badanych dzieł, jakie wynikają z zaadaptowania mitycznej fabuły – przywołania jej w określonym kontekście, włączenia w obręb nowej całości artystycznej. Przyjęty porządek interpretacji zrodził się z przeświadczenia, że w omawianych utworach wątki mityczne nie pełnią funkcji ornamentów, lecz że odgrywają kluczową rolę w budowaniu znaczenia. Do XVIII w. nieprzerwanie funkcjonuje język tradycji klasycznej, jego komponenty organizują świadomość literacką dawnych twórców. Bez wniknięcia w ów swoisty kod, wspólny rozmaitym obszarom kultury, nie można zrozumieć wielu dzieł zrodzonych w owym czasie. Pole semantyczne symboli, metafor, wątków i motywów mitologicznych wprowadzonych do utworu kształtowane jest w istotnej mierze przez wcześniejsze dzieje ich poetyckich inkarnacji, kulturowych odczytań i reinterpretacji.
W erotyku Do Kasie Mikołaja Sępa Szarzyńskiego uwagę zwraca zestawienie zakochanego mężczyzny patrzącego na twarz kobiety z mitologicznym Narcyzem, który stracił życie z miłości do własnego odbicia. Znaczenia, jakie niesie to porównanie, stają się głównym przedmiotem dociekań. Oświetlenie przynosi egzegeza mitu utrwalona w tradycji neoplatońskiej, niewątpliwie zgłębianej przez Szarzyńskiego. Analiza podejmuje problem roli wzroku jako narzędzia postrzegania piękna. Odsłania niepokoje poety dotyczące relacji między miłością a poznaniem, między sensualnością a duchowością – kwestii fundamentalnych dla kultury XVI i XVII stulecia, a zwłaszcza ich przełomu.
W odróżnieniu od erotyku Szarzyńskiego, w utworze Józefa Bartłomieja Zimorowica ze zbioru Sielanek nowych ruskich dominuje odczytanie moralistyczne. Postać Narcyza jest dla autora przede wszystkim ucieleśnieniem grzechu miłości własnej, którego negatywna ocena ma głębokie zakorzenienie w myśli chrześcijańskiej. Lecz na tę tradycyjną interpretację nieoczekiwanie nakłada się inna perspektywa. Odsłania się ona dopiero po przeniknięciu znaczenia zagadkowego tytułu sielanki Zezuli syn.
Hieronim Morsztyn w wierszu Nagroda wszeteczności kładzie nacisk na erotyczny aspekt historii Akteona, który zawinił zaledwie jednym spojrzeniem. W przygodzie nieszczęsnego myśliwego rozszarpanego przez własne psy za to, że ujrzał nagość dziewiczej bogini, poeta eksponuje motyw niezbywalnej grzeszności oka. Wiersz wyrasta z koncepcji, w świetle której zmysły stają się przekleństwem człowieka, a cielesność tyranizującą siłą i źródłem nieuniknionej winy wpisanej w ludzką naturę.
Odmienną do Morsztyna perspektywę przyjmuje Kasper Miaskowski. Autor wiersza Akteon abo Przemiana jego kładzie nacisk na inne aspekty historii myśliwego srodze ukaranego za to, że przypadkiem natknął się na miejsce kąpieli Diany. Czyta Owidiuszową opowieść w kontekście zagadnień rozpalających umysły filozofów i teologów czasów nowożytnych. Rozważanie winy Akteona implikuje bowiem pytania o granice wolności człowieka, stopień jego zależności od sił metafizycznych: Boga, szatana, losu czy gwiazd, o sposób oceny postępków popełnianych nieumyślnie, o znaczenie intencji ludzkich czynów. Reinterpretacja Miaskowskiego odsłania napięcia między światopoglądem pogańskim i chrześcijańskim, prowadząc do konfrontacji pojęć, na których fundowane są te dwie wizje świata.
W wypadku Dafnis drzewem bobkowym Samuela Twardowskiego trudno wskazać jedno całościowe odczytanie zaadaptowanego mitu. Studium skupia się na heterogenicznych wykładniach, jakie zyskują w dziele Twardowskiego trzy główne zręby fabularne opowieści: pokonanie smoka Pytona przez syna Jowisza, spór Apollina z Kupidynem i ujarzmienie boga rozumu i harmonii przez swawolne dziecię Wenery oraz ucieczka dziewiczej Dafne przed pałającym namiętnością bogiem i przemiana pięknej nimfy w drzewo laurowe. Lektura Dafnis… zmierzająca do uchwycenia istoty dokonanej adaptacji wątku mitycznego eksponuje niepokoje, sprzeczności i ambiwalencje charakterystyczne dla poety ze Skrzypny, ujawniając też specyficzne cechy jego warsztatu.
Analiza fragmentu Dziewosłęba, w którym Szymon Zimorowic parafrazuje owidiańską opowieść o Apollinie i Dafne, wychodzi od zasadniczego pytania, jakie miejsce w tekście opiewającym amor coniugalis może mieć mit o nieodwzajemnionym afekcie, o nimfie, która wolała śmierć niż małżeństwo. Wybór opowieści, która zajmuje istotną część przemowy mistrza ceremonii weselnej, zaskakuje w kontekście epitalamijnym. Jednocześnie obszerność parafrazy oraz jej usytuowanie w jednym z kluczowych utworów cyklu Roksolanki świadczy o wadze przywiązywanej przez poetę do tego mitu. Bogata historia jego egzegezy w myśli neoplatońskiej – którą znał i której gorliwym wyznawcą był Szymon Zimorowic – prowadzi do wniosku, że historia Apollina i Dafne ma fundamentalne znaczenie dla dociekań nad istotą i tajemnicą doskonałej poezji nurtujących umierającego w wieku zaledwie dwudziestu lat autora.
We wszystkich rozdziałach uwzględniony został szeroki kontekst literatury europejskiej – nowołacińskiej, włoskiej, hiszpańskiej, francuskiej, angielskiej. Wątki tradycji kluczowe dla zrozumienia poszczególnych utworów zostały zrekonstruowane w oparciu zarówno o teksty poetyckie, jak i dzieła z dziedziny emblematyki, prace mitograficzne, kompendia symboli, przekłady, wypisy i komentowane wydania Metamorfoz. Integralną częścią książki jest też bogaty materiał ikonograficzny. Każdemu z rozdziałów towarzyszą ilustracje, do których treść wywodów po wielekroć się odwołuje. Pozwalają one wejrzeć w nurt reinterpretacji wątków mitycznych paralelny wobec literatury. Prezentują dzieła będące opracowaniem tych samych tematów, zawierające motywy analogiczne bądź komplementarne wobec ujęć literackich. Odsłaniają głęboką wspólnotę języka symbolicznego przenikającą rozmaite obszary kultury epok dawnych.
Studia, których zasadniczym celem jest dociekanie znaczeń badanych tekstów, przynoszą zatem jednocześnie szczegółowy obraz interpretacji trzech mitów w literaturze, filozofii i sztuce europejskiej. Odwołują się też do kluczowych dyskursów XVI i XVII stulecia, gdyż to w odniesieniu do nich twórcy barokowi czytają mity owidiańskie. Wspierając się na fundamencie filologii oraz znajomości szerokiego kontekstu porównawczego, książka pokazuje, jak badane utwory wpisują się w europejski dialog poetów podejmujących wątki z Metamorfoz, a zarazem jak odrębnie i swoiście brzmi w tej dyskusji głos każdego z polskich autorów.